Gòdë – kaszubskie święta pełne tradycji i symboli

Na Kaszubach Boże Narodzenie to nie tylko święta, ale cały wyjątkowy czas zwany Gòdami. To okres bogaty w obrzędy, zwyczaje i symbole, głęboko zakorzenione w lokalnej kulturze i przekazywane z pokolenia na pokolenie. Choć część tradycji przenika się z obyczajami znanymi w całej Polsce, kaszubskie Gòdë zachowały swój niepowtarzalny charakter.

Świąteczny czas rozpoczyna Adwent – okres wyciszenia, duchowego przygotowania i rorat. W domach trwają porządki, które według dawnych wierzeń miały zapewnić ład i pomyślność na cały nadchodzący rok. Choinka, która na Kaszubach pojawiła się dopiero na początku XX wieku, szybko stała się ważnym elementem świąt. Dawniej jej rolę pełnił snop słomy ustawiany w izbie. Do dziś drzewka zdobi się często ręcznie wykonanymi ozdobami: łańcuchami ze słomy i papieru, aniołkami, serduszkami czy jabłkami i słodyczami.

Wigilia, zwana tu Gwiôzdką, rozpoczyna się wraz z pojawieniem się pierwszej gwiazdy. Pod obrusem kładzie się siano, a przy stole zostawia się dodatkowe nakrycie – dla niespodziewanego gościa lub ku pamięci zmarłych. Szczególne znaczenie ma także troska o zwierzęta gospodarskie, które przed wieczerzą otrzymywały najlepszą paszę, by – jak wierzono – dobrze się chowały przez cały rok.

Wigilijna wieczerza jest postna, lecz obfita. Na stołach króluje zupa brzadowa z suszonych owoców, śledzie, ryby – często karp lub węgorz – kapusta z grzybami, kluski z makiem oraz tradycyjne „orzechy” z marchwi. Kolację rozpoczyna dzielenie się opłatkiem i składanie życzeń.

Prezenty na Kaszubach przynosi nie Mikołaj, lecz Gwiôzdór – postać w masce, z batem i czapką, która sprawdza dzieci z modlitw i kolęd. Podarki są skromne, ale symboliczne, a ich otrzymanie bywa nagrodą za dobre zachowanie.

Jednym z najbardziej widowiskowych i charakterystycznych elementów kaszubskich Gòdów są Gwiżdże, czyli grupy kolędników odwiedzających domy od Adwentu aż do święta Trzech Króli. Barwnemu orszakowi przebierańców – wśród których pojawiają się postacie zwierzęce, diabeł, śmierć, dziad, baba czy Trzej Królowie z gwiazdą i szopką – bardzo często towarzyszy muzykant grający na akordeonie. Kolędnicy śpiewają zarówno znane kolędy polskie, jednak szczególne miejsce zajmują kolędy kaszubskie, takie jak „W trabë grają”, „Chwôlmë wszëtcë”, „Witôj, Jezulu”, „Pòwitôjmë Pana”, „Bóg sa z Pannë Narodzył”, „Czemù ptôchë dzys spiéwają”, „Jak nen król Heród”, „Biegają pastórze”, „Czemùzë Të, Jezëskù”, „Narodzył sã nóm Zbawicél”, „Co nóm przëniese”, „Witôj, witôj Gòscu miłi”, „Nad Betlejem” czy „Na kòlãdze”. Wizyta Gwiżdży miała przynieść domowi pomyślność, urodzaj i dobrobyt, dlatego ich pominięcie uznawano za zły omen. Tradycyjnie nie brakowało także psot i żartów, za które kolędnicy otrzymywali datki, słodycze lub poczęstunek.

Świąteczny czas kończy Pasterka, a kolejne dni upływają na rodzinnych spotkaniach, wspólnych posiłkach i odwiedzinach u bliskich. Dawniej nawet sylwestrowe psoty miały swoje miejsce w tradycji – były symbolicznym pożegnaniem starego roku.

Kaszubskie Gòdë to niezwykłe połączenie religijności, ludowych wierzeń i barwnej obrzędowości. To święta, które nie tylko celebrują narodziny Jezusa, ale też wzmacniają więzi rodzinne i lokalną tożsamość – czyniąc Boże Narodzenie na Pomorzu naprawdę wyjątkowym.